Ekran Kullanımı Otizm ve Konuşma Gecikmesi Üzerinde Nasıl Etki Eder?

Ekran kullanımı, özellikle erken çocukluk döneminde duyusal işleme ve dil-konuşma gelişimini doğrudan etkileyen önemli bir çevresel faktördür.

Küçük bir çocuk teknolojik bir cihaz kullandığında, özellikle ekran temelli uyaranlar çocuğun dikkatini güçlü biçimde kendine çeker. Bu durum, çocuğun çevredeki diğer duyusal uyaranları bir süreliğine arka plana atmasına neden olabilir. Ekranın sınırlı görsel alanı ve tek yönlü yapısı nedeniyle çocuk daha çok (ekrana) dokunma ve (ekranı) işitme duyularına yönelir; çevredeki doğal sesler, hareketler ve sosyal ipuçları geri planda kalabilir. Böyle zamanlarda çocuk yalnızca ekrandan gelen seslere odaklandığı için çevresini bütünsel olarak algılamakta güçlük yaşayabilir.

Oysa küçük çocukların görme, işitme, dokunma, tat ve koku duyuları doğuştan oldukça aktiftir ve gelişime son derece açıktır. Özellikle keşfetme, deneme-yanılma ve sosyal etkileşim yoluyla öğrenmeye eğilimlidirler. Dil ve konuşma gelişiminin sağlıklı ilerleyebilmesi için de çocuğun farklı duyusal uyaranlarla karşılaşması, bu uyaranları deneyimlemesi ve gerçek kişilerle etkileşim kurması kritik önem taşır.

0–3 yaş döneminde beyin gelişimi olağanüstü hızlıdır ve bu dönemde beynin en çok ihtiyaç duyduğu şey canlı, karşılıklı ve gerçek zamanlı etkileşimdir. Son yıllardaki nörobiyolojik çalışmalar, insan beyninin ekranlardan değil; gerçek bir insanla kurulan yüz yüze iletişim, mimikler, ses tonu, dokunsal temas ve ortak dikkat gibi doğal sosyal deneyimlerle güçlendiğini göstermektedir. Beyindeki nöronal ağların sağlıklı şekilde oluşabilmesi için beyin mutlaka başka bir beyinle, yani gerçek bir kişiyle etkileşimde olmalıdır.

Bu nedenle, çocukların erken gelişim döneminde doğal, zengin ve çok duyulu deneyimlere erişmesi; sosyal etkileşimle, oyunla ve hareketle öğrenmesi beyin gelişimi için vazgeçilmezdir.

Aşırı ekran kullanımı; özellikle otizm riskini artırabilecek sosyal etkileşim eksikliğine, göz teması azalmasına ve konuşma gecikmesine yol açabilmektedir. Araştırmalar, uzun süreli ekran kullanımının otizm belirtilerine benzer davranışlar oluşturabileceğini, konuşma gecikmesi yaşayan çocuklarda ise kelime dağarcığı gelişimini yavaşlattığını göstermektedir. Bu nedenle ‘ekran kullanımı konuşma gecikmesi’ ilişkisi, erken çocukluk döneminde mutlaka dikkate alınması gereken önemli bir gelişimsel faktördür